رشد تقاضای نرم‌افزارهای جاسوسی از کارمندان
نرم‌افزارها و ابزارهای جدید جاسوسی در محل کار، نظارت مدیران بر کارمندان خود را وارد دوره تازه‌ای کرده است. به عنوان نمونه، وب‌کم‌ها و حسگرهای دقیق در برخی از شرکت‌ها با استفاده از هوش مصنوعی، مدت‌زمان حضور کارکنان بر روی میز کار را مشخص کرده و میزان بهرهوری هر فرد را محاسبه می‌کنند. همچنین در برخی از سازمان‌ها، تمام فعالیت‌های فرد در شبکه‌های اجتماعی و ایمیل‌های آنان رصد شده تا از درز اطلاعات حساس جلوگیری شود. استفاده از این‌گونه وسایل و نرم‌افزارها برای جاسوسی از کارمندان، موافقان و مخالفانی دارد؛ از یک سو، مدیران شرکت‌ها و برخی از صاحب‌نظران، دلیل استفاده از روش‌های جدید برای نظارت بر کارکنان را حفاظت از مالکیت معنوی و کلاندادهها، افزایش بازدهی شرکت و امنیت خود کارکنان معرفی می‌کنند. از سوی دیگر، مخالفان استدلال می‌کنند که استفاده از این ابزارها با واکنش منفی کارمندان مواجه می‌شود و در نتیجه اثرات سوئی بر جذب نیرو و بهرهوری خواهد داشت.
کلمات کلیدی: اکونومیست، نظارت بر کارکنان، بهرهوری، عملکرد شرکت، نرم‌افزارهای جاسوسی
تهیه و تنظیم: رضا احمدزاده
مقدمه
مدیران شرکت‌ها همواره خواهان آنند که بر روی فعالیت کارکنان خود در حین کار نظارت داشته باشند و متناسب با بهرهوری و ساعات کار مفید آنها، حقوق پرداخت کنند. از همین روی، معمولا در محل کار، ناظران یا دوربین‌های مداربسته‌ای وجود دارند که بر کار و حتی صفحه‌نمایش کارکنان، نظارت دقیق دارند؛ اما در سال‌های اخیر زیر نظر گرفتن فعالیت کارکنان شرکت‌ها وارد فاز تازه‌ای شده است و حسگرهای دقیقی تعبیه شده‌اند که مشخص می‌کنند کارمندان در حین کار، وقت خود را صرف چه اموری می‌کنند و میزان بهرهوری آنها چقدر است. بعد از همه‌گیری کرونا و دورکاری کارکنان، هم اندازه و هم ابعاد این نظارت افزایش چشمگیری داشت. نظرسنجی انجام‌شده از 1000 شرکت بزرگ در آمریکا نشان می‌دهد که 60 درصد از آنها، به‌نوعی از نرم‌افزارهای جاسوسی استفاده می‌کنند و 17 درصد دیگر نیز، در حال بررسی استفاده از آن هستند. رشد روزافزون استفاده از وسایل جاسوسی در بنگاه‌ها سبب شده است که اکونومیست در گزارشی با عنوانِ «رشد تقاضای نرم‌افزارهای جاسوسی از کارمندان»، ابعاد مختلف این پدیده را مورد بررسی قرار دهد. [1]
افزایش تقاضا برای نرم‌افزارهای جاسوسی
تحقیقی که توسط کمیته اروپا[2] انجام شده نشان می‌دهد تقاضای جهانی برای نرم‌افزارهایی که وظیفه‌شان نظارت بر فعالیت کارمندان است، از آوریل 2019 تا آوریل 2020 دو برابر شده است. بعد از شروع قرنطینه عمومی از مارس 2020، میزان جستجو برای این‌گونه از کالاها بیش از 18 برابر شد و سازندگان نرم‌افزارهای جاسوسی از کارمندان، توانستند میزان فروش خود را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهند. یکی از این شرکت‌ها، شرکت تایم داکتر[3] ویدئوی صفحه‌نمایش کاربران خود را ضبط می‌کند تا میزان بهرهوری آنها را گزارش دهد و به‌صورت پیاپی از صفحه مانیتورشان عکس می‌گیرد تا مطمئن شود کارمند مورد نظر، پشت کامپیوتر خود حضور دارد. فروش سالانه این شرکت در آوریل 2020، در مقایسه با سال قبل از آن، سه برابر شده است. میزان فروش دسک‌تایم[4]، شرکت دیگر فعال در همین حوزه، در همین مدت 4 برابر شده است. البته نرم‌افزارهای دیگری نیز وجود دارند که امکان جاسوسی همه‌جانبه‌ای را برای کارفرما فراهم می‌کنند و استفاده از آنها نیز رشد چشمگیری داشته است؛ به‌عنوان نمونه، محصولاتی مانند فلکسی اسپای[5]، به کارفرمایان اجازه می‌دهند که دسترسی کاملی به موبایل یا کامپیوتر کارمندان خود داشته باشند. با استفاده از این‌گونه نرم‌افزارها، کارفرمایان عملا می‌توانند هر حرکت ماوس کارمندانشان را ردگیری کنند، به وب‌کم و میکروفن آنها دسترسی داشته باشند و همچنین ایمیل آنها را نیز، معمولا بدون هشدارهای قبلی مورد بررسی قرار دهند. قابلیت‌های نظارت بر کارمندان حتی در نرم‌افزارهای پرکاربردی مانند گوگول ورک اسپیس[6]، مایکروسافت تیمز[7] و اسلک[8] نیز وجود دارد.
نرم‌افزارهای جاسوسی در محک قانون
در هفتم می سال جاری میلادی قانون‌گذاران ایالت نیویورک، قانونی وضع کردند که به‌موجب آن، شرکت‌ها لازم است کارمندان خود را در زمینه وجود نرم‌افزارها و ابزارهای نظارت‌کننده مطلع کنند. در صورت عدم تمکین به این قانون، بنگاه مربوطه از 500 تا 3 هزار دلار جریمه خواهد شد. به‌این‌ترتیب ایالت نیویورک به جمع ایالت‌هایی پیوسته است که در این زمینه قانون مشخصی وضع کرده‌اند. در اروپا نیز بنگاه‌ها باید اثبات کنند که سیاست‌های نظارتی، موجب افزایش بهرهوری کارکنان می‌شود و از سرقت علمی جلوگیری می‌کند؛ در غیر اینصورت اجازه نصب تجهیزات و نرم‌افزارهایی برای نظارت بر کارمندان خود را نخواهند داشت. اگرچه در سال‌های آینده شاهد قوانین بیشتری در این زمینه خواهیم بود، اما بعید به نظر می‌رسد که این قوانین مانع رشد این صنعت شود؛ چرا که بنگاه‌ها توجیهاتی برای استفاده از ابزارهای جاسوسی از کارکنان خود دارند.
دلایل بنگاه‌ها برای جاسوسی از کارکنان
اولین دلیل، امنیت اشخاص است که لازم است تأمین شود و دوربین‌های مداربسته این امکان را فراهم می‌کنند که محل دقیق افراد در صورت نیاز شناسایی شود. دومین دلیل، مراقبت از کلاندادهها و دارایی‌های شرکت است. بانک جی پی مورگان[9] برای جلوگیری از درز اطلاعات حساس، نه‌تنها ایمیل‌ها، چت‌ها و تماس‌های کارمندان خود را زیر ذره‌بین قرار می‌دهد، بلکه میزان حضور در ساختمان و تعداد ساعات کاری هرکدام از افراد را نیز مشخص می‌کند. برخی از نرم‌افزارهای این حوزه می‌توانند میزان ریسک اطلاعاتی هر فرد را بسنجند و به کارفرما اطلاع دهند که نظارت بر هرکدام از کارکنان باید به چه میزان باشد. شرکت «تکنولوژی‌های آگاهی[10]» که در زمینه بیوشیمی فعالیت دارد، استفاده از نرم‌افزار وریاتو[11] را برای کارمندان خود اجباری کرده است که میزان ریسک امنیتی هر فرد را در زمینه درز اطلاعات طبقه‌بندی‌شده مشخص می‌کند. سومین دلیل بنگاه‌ها برای استفاده از نرم‌افزارهای نظارت‌کننده، اندازه‌گیری و افزایش بهرهوری کارکنان است. در چند سال گذشته، نرم‌افزارهای زیادی به بازار آمده‌اند که نه‌تنها کمیت کار هر فرد را مشخص می‌کنند، بلکه کیفیت آن را نیز مورد ارزیابی قرار می‌دهند.
استفاده از هوش مصنوعی برای نظارت
بسیاری از محصولات جاسوسی از کارمندان، به هوش مصنوعی تجهیز شده‌اند. به‌عنوان نمونه، با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توان زمان لازم برای اتمام یک وظیفه را مشخص کرد و با استفاده از آن، افراد کم‌کار را شناسایی کرد. شرکتی ژاپنی به نام فوجیتسو[12] در سال 2021 نرم‌افزاری را در این حوزه به بازار ارائه کرد؛ این نرم‌افزار مبتنی بر هوش مصنوعی است و برای اندازه‌گیری میزان تمرکز کارکنان از حالات چهره آنها استفاده می‌کند. به‌عنوان یک نمونه جالب‌توجه، اگر فردی روی میز کار خود، نوشیدنی یا غذا مصرف کند، نرم‌افزار دیگری به نام ریموت دسک[13] به مدیر مربوطه اطلاع می‌دهد.
مخالفان نظارت دیجیتالی
البته در این زمینه، رضایت خود کارکنان نیز حائز اهمیت است و باید اعتماد آنها نیز جلب شود. بسیاری از منتقدان مطرح می‌کنند که نظارت شدید بر کارکنان، با مخالفت آنها مواجه می‌شود. نظرسنجی انجام‌شده توسط کنگره تجاری متحد بریتانیا[14] در سال 2018 نشان می‌دهد فقط یک نفر از 4 کارمند، موافق سیستم‌های نظارتی دیجیتال هستند. همچنین حدود سه‌چهارم از آنها نیز، نرم‌افزارهای تشخیص چهره، نظارت بر شبکه‌های اجتماعی و استفاده از وب‌کم برای جاسوسی از افراد را نامناسب می‌دانند. همچنین تحقیق انجام‌شده توسط گارتنر[15]، یک شرکت مشاوره مدیریت، نشان می‌دهد کارکنانِ 9 بنگاه بزرگ در دنیا، نظارت غیردیجیتالی را به نظارت دیجیتالی ترجیح می‌دهند. علاوه بر این، بنا بر نظرسنجی دیگری، تنها 16 درصد از کارمندان در فرانسه، نظارت دیجیتالی را قابل‌قبول می‌دانند. همه اینها نشان می‌دهد در صورتی که شرکت‌ها تصمیم بگیرند در محل کار، نظارت دیجیتالی داشته باشند، با مخالفت کارکنان خود روبرو می‌شوند. در سال 2020، بارکلِیز[16]، یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های بریتانیا، مجبور شد سیاست نظارت دیجیتالی بر کارکنان خود را کنار بگذارد؛ زیرا این امر با مخالفت شدید کارکنان مواجه شده بود. همان سال نیز، مایکروسافت به دلیل اضافه‌کردن یک قابلیت جدید برای رتبه‌بندی افراد بر اساس بهرهوری، مورد انتقادات شدیدی قرار گرفت؛ منتقدان مطرح می‌کردند که این امر در بلندمدت عملا کارکنان را در مقابل یکدیگر قرار می‌دهد و باعث افت عملکرد کلی بنگاه می‌شود.
دلایل مخالف با نرم‌افزارهای جاسوسی
نرم‌افزارهای جاسوسی در محیط‌های کار می‌توانند برخلاف هدف اولیه، موجب کاهش بهرهوری نیروی کار شوند. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که این‌گونه از نرم‌افزارها به دلیل افزایش استرس نیروی کار و کاهش سطح اعتماد دوجانبه بین کارمند و کارفرما، اثرات سوئی در بهرهوری داشته‌اند. در یک نظرسنجی که از مراکز تماس صورت‌گرفته است، نشان می‌دهد که سیاست‌های نظارتی سختگیرانه، موجب افزایش فشار روحی و در نهایت کناره‌گیری از کار شده است. طبق نظرسنجی دیگری که بر روی 2 هزار نیروی کار دورکار و هیبریدی در آمریکا انجام شده است، حدود نیمی از افراد به‌دروغ وانمود می‌کنند که آنلاین هستند و یک‌سوم از آنها نیز اعلام کرده‌اند که از نرم‌افزارهای ضدجاسوسی برای دور زدن نرم‌افزارهای نظارت‌کننده استفاده می‌کنند.
دانلود این مقاله با فرمت PDF
[1] این گزارش برگرفته از گزارش اکونومیست منتشر شده در 9 می 2022 با عنوان "Welcome to the era of the hyper-surveilled office" است.
[10] Awareness Technologies
[14] Britain’s Trades Union Congress
