پایان عصر پول متعارف

کلمات کلیدی: اکونومیست، ارزهای دیجیتال، شرکت‌های تکنولوژی، فین‌تک، بانک‌ مرکزی، پول دیجیتال بانک مرکزی

تهیه و تنظیم: رضا احمدزاده

مقدمه

برای بسیاری از افراد، پول همچنان معنای قدیم خود را دارد؛ اسکناس یا مسکوکاتی که توسط یک قدرت مرکزی منتشر می‌‌شود. اما سلطه پول‌‌های فیزیکی سال‌‌هاست که در حال از بین رفتن است. امروزه بسیاری از افراد می‌‌توانند با استفاده از موبایل یا کامپیوترهای شخصی، قبض‌‌های خود را پرداخت کرده یا پول‌‌های خود را به حساب دیگری انتقال دهند. نوآوری‌‌های مالی نیز موضوع جدیدی نیست. یکی از اولین نوآوری‌های مالی، چند قرن گذشته رخ داد؛ زمانی که دولت چین به‌جای سکه‌‌های فلزی، برای اولین بار، اسکناس کاغذی را ابزار مبادله اعلام کرد و همین امر سطح تجارت را در کل قاره آسیا افزایش داد. اما به نظر می‌‌رسد تحول جدید دیجیتال در حوزه پول، انقلابی به مراتب بزرگ‌‌تر باشد. تحول‌‌های گذشته در حوزه پول، همه به نوعی سیستم موجود را بهبود داده بودند؛ اما تحول جدید دیجیتال که با پایان پول کاغذی همراه است و احتمالا در عرض 10 الی 20 سال آینده رخ می‌‌دهد، کاملا سیستم موجود را متحول خواهد کرد. . پروفسور پراساد، استاد اقتصاد دانشگاه کورنل[1] به تازگی کتابی با عنوان آینده پول منتشر کرده و در آن روند تغییرات در نظام پولی و مالی در سال‌‌های آینده را پیش‌بینی کرده است. اهمیت انتشار این کتاب موجب شد اکونومیست در گزارشی با عنوان "پول‌های نقد را بسوزان" به مهم‌‌ترین نقطه نظرات این استاد دانشگاه، پیرامون این موضوع بپردازد.[2]

بازیگران تحول بزرگ پولی

دیجیتالی و خصوصی شدن پول، آغاز یک تغییر بزرگ در نظام پولی جهان است و تاثیرات بزرگی بر تمام ارکان زندگی انسان خواهد گذاشت. این انقلاب پولی، کسب‌وکارها، نهادهای سیاسی و سیاست‌‌گذاری‌‌ها را نیز دچار تحول خواهد کرد. به گفته پروفسور پراساد، نوع مواجهه دولت‌‌ها با این موضوع، تعیین می‌‌کند که آیا این تحول دیجیتال تاثیر مثبتی دارد یا خیر. در این زمینه، بانک‌‌های مرکزی از قدیمی‌‌ترین نهادهای دولتی محسوب می‌‌شوند و پاسخ آنها به این تحول دیجیتال تعیین‌کننده خواهد بود. در عرصه این تحول دیجیتال، 3 بازیگر اصلی حضور دارند. این 3 بازیگر اصلی شامل شرکت‌‌های تکنولوژی مالی، شرکت‌‌های بزرگ تکنولوژی و بانک‌‌های مرکزی خواهند بود.

بازیگر اول:

اولین بازیگر، شرکت‌‌های تکنولوژی مالی هستند. شرکت‌‌های متنوعی که در این حوزه فعالیت می‌‌کنند، همگی حضور مجازی فعالی دارند و به داده‌های زیادی دسترسی دارند. دیجیتالی و غیرمتمرکز شدن پول تمام جوانب بازارها و نهادهای مالی را تحت تاثیر خود قرار می‌‌دهد و این موضوع خواه‌ناخواه تاثیر شگرفی بر فعالیت این‌‌گونه بنگاه‌‌ها خواهد گذاشت. البته این بازیگران، خود موجب تغییرات بزرگ نخواهند شد و در این تحول، دنباله‌رو خواهد بود. در این عرصه، بانک‌‌ها همچنان بی‌رقیب خواهند ماند.

بازیگر دوم:

 بازیگر دومی که در این عرصه حضور دارد و می‌‌تواند منشا تغییر و تحولات بزرگی باشد، شرکت‌‌های بزرگ تکنولوژی مانند فیس‌بوک است. سرمنشا تحول دیجیتال در عرصه پول، ورود بیت‌کوین و سایر پول‌‌های دیجیتال به بازار بود، زیرا در سیستم بیت‌کوین، شبکه‌‌ای از افراد برای تایید تراکنش‌‌ها وجود دارند و برای تایید تراکنش‌‌ها، نیازی به حضور یک قدرت مرکزی و مورد اعتماد نیست. به گفته پراساد، این‌گونه از پول‌‌های دیجیتال به‌تنهایی نمی‌‌توانند پول سنتی را به طور کامل از بازار خارج کنند؛ اما اگر شرکت‌‌های بزرگ تکنولوژی مانند فیس‌بوک اقدام به راه‌اندازی پول دیجیتال کرده و از این راه کسب درآمد کنند، این احتمال وجود دارد که سلطه پول‌‌های کاغذی برای همیشه از بین برود؛ زیرا این‌گونه شرکت‌‌ها به این دلیل که میلیون‌‌ها کاربر و تراکنش مالی دارند، به‌راحتی می‌‌توانند پول‌‌های خصوصی دیجیتالی با کارکرد پول‌‌های سنتی را به بازار عرضه کنند که مورد استقبال کاربران نیز قرار خواهد گرفت.

بازیگر سوم:

بازیگر سوم فعال در این عرصه، بانک‌‌های مرکزی هستند و از ترس این که در بیرون از گود قرار نگیرند، شروع به معرفی ارزهای دیجیتال خودشان کرده‌‌اند. ارز دیجیتال بانک مرکزی را می‌‌توان شوک بزرگی در سیستم مالی دانست که می‌‌تواند عملکرد آن را به میزان قابل‌توجهی بهبود دهد. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی ضمن بهبود عملکرد سیستم مالی، می‌‌توانند آن قشری از افراد را که تابه‌حال به سیستم مالی متصل نبوده‌‌اند، شناسایی کرده و امکان پرداخت‌‌های دیجیتال و سایر امکانات مالی را نیز برای آنان فراهم کند. به عبارتی دیگر، این سیستم جدید مالی می‌‌تواند فراگیری مالی[3] را گسترش دهد. در ضمن، سیستم پول‌‌های جدید دیجیتال، ابزارهای سیاست‌گذاری پولی را متحول کرده و ردیابی تراکنش‌‌های مالی غیرقانونی را نیز تسهیل خواهد کرد.

تصویر آینده

پروفسور پراسا در کتاب خود، در پاسخ به این پرسش که سیستم پولی و مالی آینده چگونه خواهد بود، پاسخ می‌‌دهد که با وجود ورود پرقدرت بخش خصوصی، همچنان بانک‌‌های مرکزی باید در قلب سیستم مالی دنیا باقی بمانند. او همچنین در کتاب خود به مجموعه‌‌ای از ریسک‌‌ها و تصویر بزرگ‌‌تر آینده نیز اشاره می‌‌کند. به گفته او، پول دیجیتالی بانک مرکزی می‌‌تواند در برابر هک شدن آسیب‌پذیر باشد و مانع نوآوری خصوصی در این حوزه شود. همچنین مسئولیت‌‌های جدید بانک مرکزی می‌‌تواند استقلال این نهاد را از بین برده و علاوه بر آن، مشکلات عدیده‌‌ای را در زمینه حریم خصوصی ایجاد کند. به هر روی، در آینده‌‌ای نه‌چندان دور، تصور ما نسبت به پول به کلی متحول خواهد شد و دیگر مجالی برای پول‌‌های کاغذی باقی نخواهد ماند.