آینده انرژی در اروپا

کلمات کلیدی: اکونومیست، گاز، اروپا، انرژی، تغییر اقلیم، جنگ روسیه و اوکراین

تهیه و تنظیم: علی دبیریان

مقدمه

اروپا از منظر انرژی به شکل قابل توجهی به روسیه وابسته است؛ طی سال‌‌های بعد از الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 میلادی، علی‌رغم سرعت بخشیدن به حرکتش به سمت انرژی‌‌های نو، تنوع‌‌بخشی به عرضه و نصب اتصالات گازی برون‌‌مرزی و همچنین ساخت کارخانه‌‌هایی برای واردات گاز طبیعی مایع(LNG)[1]، وابستگی انرژی اروپا به روسیه همچنان ادامه دارد؛ با گذر زمان، اروپا دریافته است که به شکل کنونی توانایی ادامه‌‌ دادن ندارد و این شدت از وابستگی به روسیه چشم‌‌انداز امنیت انرژی آن را به خطر می‌اندازد. این مسئله با تهاجم همه‌‌جانبه نیروهای روسیه به اوکراین، تشدید شده است و اروپا در وابستگی انرژی، ضعیف‌‌تر از همیشه به سر می‌برد؛ این مسئله سبب شده است که اکونومیست در گزارشی با عنوان «چگونگی فرار از بازار خرسی؟؛ اروپا درباره آینده انرژی خود تجدید نظر می‌کند.»، ابعاد مختلف این موضوع را در افق کوتاه‌‌مدت و بلندمدت برای رهایی اروپا از این وابستگی مورد بررسی قرار داده است.[2]

وضعیت بازار انرژی در اروپا

حدود 40 درصد انرژی فسیلی مصرفی در اتحادیه اروپا معادل 200 میلیارد متر مکعب در سال، توسط روسیه تامین می‌‌شود؛ اروپا در دهه‌‌های گذشته هدف مهم تشویق بازار رقابتی و ایجاد کارایی در تولید و سیاست‌‌گذاری مربوط به انرژی خود را دنبال کرده است؛ به این مفهوم که با آزادسازی بازار انرژی، قیمت نهایی مصرف‌‌کننده تا حد امکان به قیمت بازار رقابتی نزدیک شود که اروپا در نوع خود به این هدف دست یافته است و ‌‌این موضوع به کاهش ‌‌قیمت‌‌ها منجر شده است؛ همچنین هدف بعدی اروپا به حرکت به سمت انرژي‌‌های نو و کربن‌‌زدایی اختصاص پیدا می‌‌کند. با وقوع جنگ روسیه و اوکراین، اهمیت تامین امنیت انرژی اروپا بیش از پیش احساس شد؛ در 22 فوریه 2022 آلمان در آستانه شروع جنگ روسیه و اوکراین، یک خط لوله گاز جدید به نام نورداستریم2[3]، که توانایی انتقال 50 میلیارد متر مکعب گاز داشت را متوقف کرد؛ با توقف این پروژه آلمان در نظر دارد به سمت روش‌‌های جایگزین مانند افزایش ذخایر گاز و توجه به انرژی‌‌های نو، حرکت کند. اگر اروپا بخواهد از وابستگی به گاز روسیه نجات یابد، ممکن است قربانی‌‌کردن آب‌‌ و هوا در کوتاه مدت و هزینه‌‌های گزاف آن اجتناب‌‌ناپذیر باشد. طبق آنچه از سخنان معاون نخست‌‌وزیر اسپانیا برمی‌‌آید، توجه به امنیت انرژی در کنار توجه توامان به تغییر اقلیم و وضعیت آب و هوا، از اهمیت بالایی برخوردار است.

افق تامین گاز اروپا در کوتاه‌‌مدت

با یک دید خوشبینانه، به نظر می‌رسد با توجه به شرایط موجود، در کوتاه‌مدت اروپا می‌‌تواند از پس گذران سال پیش روی خود برآید؛ به گفته اورساوون[4]، رئیس کمیسیون اروپا، این مهم حتی با وجود وقفه کامل در تامین گاز از روسیه، در زمستان سال 2022 و سرما امکان‌‌پذیر است؛ ازجمله دلایل این مسئله، می‌‌توان به پر بودن واحدهای ذخیره‌‌سازی گاز در اروپا اشاره کرد؛ همچنین با افزایش قیمت حامل‌‌های انرژی و به خصوص افزایش قیمت جهانی گاز، انگیزه تولید‌‌کنندگان گاز LNG و گاز مایع برای عرضه بیشتر، افزایش یافته است. آن‌‌ها همچنین می‌‌توانند از گاز پایه[5] استفاده کنند که نقش ذخایر را ایفا می‌‌کند و در شرایط عادی، برای مصرف اختصاص داده نمی‌‌شود و در مواقع حیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. طبق تخمین نیکاس سفس[6]، از مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌‌المللی، اروپا سالیانه حدود 400 میلیارد متر مکعب گاز وارد می‌‌کند؛ اروپا از این مقدار حدود 175 تا 200 میلیارد متر مکعب گاز را از روسیه دریافت می‌‌کند که می‌‌تواند از طریق مبادله با عرضه‌‌کنندگان جایگزین گاز و همچنین کاهش مصرف، سال 2022 را پشت سر گذارد؛ شایان ذکر است که مهمترین عرضه‌‌کنندگان گاز LNG در جهان، به ترتیب کشورهای استرالیا، قطر و آمریکا هستند (نمودار 1).

نمودار 1: صادرات گاز LNG در جهان

منبع: CEDIGAZ

افق تامین گاز اروپا در بلندمدت

بسیاری از ظرفیت گازی مجدد اروپا در سواحل غربی مانند اسپانیا، فرانسه و بریتانیا قرار گرفته‌اند و در شرایط بحرانی، آنقدر که باید و شاید کمکی نمی‌کنند؛ برای نمونه نیروگاه‌‌های گازی اسپانیا به دلیل قرارگرفتن خطوط گازی در رشته‌‌کوه پیرنه[7]، در شرایط بحرانی، بی‌‌فایده هستند. با این حال بروگل[8]، یک اندیشکده در بروکسل، تخمین می‌‌زند که با توجه به این محدودیت‌‌ها در عرضه، تقاضای اروپا در زمستان آتی 10 تا 15 درصد کاهش می‌‌یابد؛ برخی تحلیل‌گران احتمال می‌‌دهند که جیره‌‌بندی نیز ممکن است نیاز باشد.

هرچند این مشکلات اروپا در بلندمدت نیز از بین نخواهند رفت؛ طبق برآوردها از جمله تخمین شرکت شل[9]، اروپا در سال‌‌های آتی به سبب عدم سرمایه‌‌گذاری در حوزه گاز، احساس تنگنا خواهد کرد. آدرین درش[10]، از یک شرکت تحقیقاتی، خاطر نشان می‌‌کند که با وجود ریسک در مورد زمستان پیش‌روی، اروپایی‌‌ها برای تامین منابع آینده، آنطور که باید و شاید کار موثری انجام نداده‌‌اند. همچنین به گفته استاپرد[11]، از یک شرکت تحقیقاتی، قیمت‌‌ها، بدون یارانه دولتی، سرمایه‌‌گذاری برای ذخایر بیشتر را توجیه نمی‌‌کنند.

دیدگاه‌‌های زیست‌‌محیطی به گاز تفاوت‌‌های بسیاری دارند؛ برخی گاز را به این مفهوم که به مراتب از ذغال‌‌سنگ تمیزتر است، به عنوان انرژی پاک در نظر می‌‌گیرند؛ درمقابل عده‌‌ای نیز به دلیل اینکه گاز از انرژی‌‌هایی که رد پای کربن صفر دارند، آلوده‌‌تر است، آن را انرژی تمیزی نمی‌‌دانند؛ برخی از کشورها مانند آلمان و ایرلند، احداث نیروگاه‌‌های گاز جدید را به عنوان پشتیبان و پلی به سوی آینده‌‌ای پاک‌‌تر، مورد نیاز می‌‌دانند. در عوض کشورهایی مانند اسپانیا به دلایل اقلیمی، می‌‌خواهند برچسب "سبز" را از روی گاز بردارند. برای نمونه رئیس یک شرکت صادرکننده بزرگ LNG در آمریکا، از اینکه هیچ شرکت اروپایی، به واسطه نااطمینانی نسبت به آنچه دولت‌‌هایشان تمایل دارند، قرارداد بلندمدت با او امضا نمی‌‌کند، ابراز تعجب می‌‌کند.

با این حال اندیشکده‌‌ها بر این باور هستند که اروپا به واسطه انرژي باد و خورشید، می‌‌تواند در بلندمدت گاز را به کلی کنار بگذارد؛ برای نمونه لاری، از مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک، اینطور فکر می‌‌کند که بر روی کاغذ، جایگزین ‌‌کردن تمام واردات انرژی از روسیه، معادل 370 گیگاوات، با ظرفیت انرژی‌‌های تجدیدپذیر امکان‌‌پذیر است. اگرچه این روند با سختی فراوان همراه است و حتی اگر اروپا بتواند به سمت انرژی‌‌های تجدیدپذیر حرکت کند، تا مدت زمان زیادی برای گرم‌‌کردن خانه‌‌ها و اداره‌‌های تجاری به گاز نیاز دارد؛ کاهش مصرف گاز در خانه‌‌ها مستلزم سرمایه‌‌گذاری‌‌های سنگین در گرمایش الکتریکی، عایق‌‌بندی بهتر و پمپ‌‌های حرارتی کارآمد است.