سال 2022 میلادی، سال سفرهای پیاپی به ماه

کلمات کلیدی: اکونومیست، ماه، فضا، کره ماه، آرتمیس، حق مالکیت، منابع.

تهیه و تنظیم: علی دبیریان

مقدمه

اکنون، نزدیک نیم قرن از آخرین قدم‌‌زنی فضانوردان بر روی ماه گذشته و عصر جدیدی از اکتشافات در ماه در حال طلوع است؛ طی پنجاه سال گذشته پیشرفت‌‌های تکنولوژیک فراوانی رخ داده است و بازیگران اصلی این جریان، صرفا ابرقدرت‌‌های جهان نیستند و کشورهای دیگر از جمله امارات متحده عربی و کره جنوبی نیز در تلاش هستند تا سهمی در این جریان داشته باشند. اما این بار هدف، صرفا رساندن انسان‌‌ها و یا ماشین‌‌ها به نزدیکی ماه یا روی آن نیست، بلکه مانایی و بقای عملیات‌‌ها از بیشترین اهمیت برخوردار است. اکونومیست در گزارشی با عنوان «در سال 2022 یک رقابت جدی در ماه‌نوری آغاز خواهد شد؛ کشورها برای کشف و واکاوی ماه، با هم مسابقه می‌دهند»، ابعاد مختلف این مسئله را مورد بررسی قرار داده است.[1]

همکاری به جای رقابت

طی پنج دهه اخیر که از اولین سفر و پانهادن انسان بر روی ماه گذشته است، همکاری‌‌های بین‌‌المللی، جای رقابت‌‌های مخفیانه و نبردهای داغ سری در اکتشاف فضا و به طور مشخص ماه را گرفته است و ابعاد و تنش‌‌های سیاسی در آن کمتر برجسته است. کشورها دیگر خواهان این نیستند که به تنهایی به اکتشاف فضا بپردازند و صرفا پرچم خود را بر ماه برافراشته کنند؛ بلکه آن‌‌ها به دنبال آن هستند که برای شهروندان خود ارزش افزوده‌ای ایجاد کنند. در نتیجه، انگیزه‌‌ها از فعالیت جداگانه و رقابت‌‌محور محض به سوی همکاری گرایش پیدا کرده است؛ برای مثال امارات قصد دارد در یک پروژه فضایی، سیاره‌‌نورد خود را به نام «رشید»، در اکتبر سال 2022 میلادی پرتاب کند؛ آن‌‌ها در این پروژه به واسطه همکاری با ژاپن توانستند دو سال زمان پرتاب سیاره‌‌نورد خود را سرعت ببخشند.

انسان از فضا و به طور مشخص ماه دقیقا چه چیزی می‌‌خواهد؟

استیون هاوکینگ، فیزیکدان برجسته، در سال 2016 میلادی اذعان داشت که بشر به واسطه انفجارهای ستاره‌‌ای بسیار زیاد در جهان پیرامون با نام «اَبَر نو اختر»[2]، ممکن است در معرض اشعه‌‌های مرگ‌بار قرار گیرد؛ همچنین یکسری سیارک[3] با سرعت بسیار بالای چند صد کیلومتر بر ثانیه، به صورت غیر قابل کنترل در فضا می‌چرخند و ممکن است با کره زمین برخورد کنند و آن را نابود سازند؛ به گفته او این مسئله سیاه‌‌نمایی نیست و این سیارک‌‌ها، طبق قوانین فیزیک و احتمالات، هر لحظه توانایی از بین بردن حیات بر روی کره زمین را دارند؛ بنابراین کنجکاوی برای شناخت و اکتشاف فضا، در وهله اول فارغ از جنبه‌‌های دیگر، برای «بقا» لازم است.

هدف بعدی، تلاش برای تصاحب منابع بیشتر در ماه است؛ جالب است که بدانیم انتقال یک کیلوگرم ماده از زمین به ماه بیشتر از یک و نیم میلیون دلار هزینه برمی‌‌دارد؛ در نتیجه کشف یک منبع مورد استفاده فضانوردان در ماه، می‌‌تواند به شدت مورد استقبال قرار گیرد؛ برای مثال یک گروه از دانشمندان اهل هندوستان، توانستند آب را به صورت یخ بر روی سطح ماه کشف کنند که از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بود؛ دلیل این اهمیت بالا در آن است که آب به تنهایی یک ماده حیاتی برای فعالیت‌‌های اکتشافی و ادامه زندگی است؛ علاوه بر آن همانطور که می‌‌دانیم آب، می‌‌تواند به اکسیژن، برای تنفس و همچنین هیدروژن، به عنوان سوخت تجزیه شود و مورد استفاده قرار گیرد.

همچنین سطح ماه از سنگ خردشده[4] تشکیل شده است؛ این ماده در صورت تجزیه بیشتر و ترکیب با یکسری مایعات مناسب، می‌‌تواند برای چاپ سه بعدی ساختمان‌‌ها مورد استفاده قرار گیرد که در نوع خود بسیار قابل توجه است. مشکلی که در این فرآیند وجود دارد این است که در خلا مایعات به سرعت به نقطه جوش می‌‌رسند؛ برای این مشکل نیز راه حل‌‌های جایگزین از جمله حذف کامل مایعات از این فرآیند در کنار برخی تکنیک‌‌های چاپ سه بعدی شامل تف‌‌جوشی[5] پودرهای خشک با لیزر یا ماکروویو، موجود است. شایان ذکر است که یک اکتشاف‌‌گر چینی برنامه دارد در سال 2027 میلادی، به صورت اختصاصی روی این موضوع کار کند.

حق مالکیت منابع روی ماه

چنین تلاش‌‌هایی منجر به طرح بحث حقوق مالکیت بر این منابع می‌‌شود؛ به نظر می‌‌رسد این بحث‌‌ها همچنان به شکل فعال دنبال می‌‌شود ولی هنوز هیچ‌گونه جواب واضحی برای آن وجود ندارد. معاهده فضای ماورای جو[6] که در سال 1967 میلادی توسط 111 کشور در جهان به تصویب رسیده است، ادعای حاکمیت بر اجرام آسمانی را ممنوع می‌‌کند؛ هرچند برخی کشورها از جمله ایالات متحده با این استدلال که حاکمیت و مالکیت با هم متفاوت هستند، منابع مفید ماه را قابل بهره‌‌برداری می‌‌دانند؛ همچنین این معاهده تصریح می‌‌کند که اکتشافات فضایی باید به نفع تمامی کشورها باشد؛ این موضوع توسط برخی به این معنا تلقی می‌‌شود که اکتشافات فضایی صرفا باید صلح‌‌آمیز باشد؛ در صورتی که عده‌‌ای دیگر در یک دید وسیع‌تر اذعان دارند که منابع حاصل از اکتشافات فضایی باید بین تمامی کشورها از جمله کشورهای غیرفضایی نیز تقسیم شود.

بعد از گذشت پنجاه سال از پروژه آپولو[8]، اولین پرتاب بزرگ پروژه آرتمیس، قرار است تا چند ماه دیگر انجام شود؛ این پروژه در دسامبر سال 2017 میلادی آغاز شد و طی این مدت 35 میلیارد دلار بودجه برای آن اختصاص یافته است؛ نکته جالب توجه، نامگذاری این دو پروژه است؛ آپولو، خدای افسانه‌‌ای خورشید و مذکر و آرتمیس، الهه ماه و مونث است. این نامگذاری به صورت تصادفی اتفاق نیفتاده و در راستای برابری‌‌های جنسیتی، قرار است اولین زن فضانورد در جهان به کره ماه سفر کند. در سال 2022 میلادی، تنها در قالب پروژه آرتمیس، هجده سفر به کره ماه برنامه‌‌ریزی شده است؛ این سفرها به جای انتقال انسان و فضانورد، بیشتر شامل انتقال وسائل و امکانات به ماه هستند؛ فرآیند فنی این انتقال از طریق ایستگاه فضاییGateway است و فضانوردان به همراه امکانات خود به جای اینکه به طور مستقیم به کره ماه سفر کنند، به این ایستگاه فضایی که به دور ماه می‌‌چرخد، می‌‌روند و مدتی آنجا هستند و درنهایت به ماه سفر می‌‌کنند. بنابراین سال 2022 و سال‌های پس آن، شروع دوره‌ای است که اخبار زیادی از سفر به ماه و اکتشافات جدید در این خصوص خواهیم شنید و بحث‌های پیرامون منابع ماه و ایجاد ارزش افزوده بر مبنای این سفرها بیشتر خواهد شد. همچنین امکان بهره‌برداری اقتصادی از منابع ماه در محک آزمون جدی قرار خواهد گرفت.