به نسل سوم وب خوش آمدید!

کلمات کلیدی: اکونومیست، نسل سوم اینترنت، NFT، بلاک‌چین، دیفای، وب3

تهیه و تنظیم: محمدهادی ناظمی

مقدمه

فناوری بلاک‌چین در سال‌های اخیر زمینه‌ساز بسیاری از تحولات اساسی مانند ظهور بیت‌کوین شده است. در مرحله فعلی، تعدادی از فعالان حوزه تکنولوژی دست به اقدامی بلند پروازانه زده‌اند و قصد دارند یکی از بزرگترین بسترهای متمرکز حوزه ارتباطات، یعنی اینترنت را با تکیه بر قابلیت بلاک‌چین دگرگون کنند. این پدیده می‌تواند معادلات و توازن قدرت در عرصه‌ی فضای مجازی را دست‌خوش تغییر کند. شاید در ابتدا پیدایش نسل سوم شبکه یا «web3» پیچیده به‌نظر برسد، اما به‌طور قطع تأثیرش بسیار بزرگ خواهد بود.

سرمایه‌گذاری روی توسعه نسل سوم شبکه، در سال 2021 به بیش‌از 25 میلیارد دلار رسیده که نسبت به ارزش آن در سال 2020، افزایش 5 برابری داشته است. نکته دیگر، حامیان قدرتمند این فناوری است؛ اندرسون هورویتز[1] و آلبرت ونگر[2] که تجربه شتاب‌دادن به بسیاری از نوآوری‌ها را در عرصه تکنولوژی دارند، ازجمله پشتوانه‌های این شبکه هستند. یکی از مالکان شرکت a16z، که اصلی‌ترین حامی web3 به‌شمار می‌رود، به تازگی به عضویت هیئت‌مدیره شرکت مِتا[3] هم درآمده است. با نگاهی به فهرست حامیان این شبکه، شرکت‌های خطرپذیر[4] پشتیبان و رشد ارزش سرمایه‌گذاری­ آن، می‌توان به این نتیجه رسید که رویای اینترنت غیرمتمرکز به زودی تعبیر خواهد شد. اکونومیست در شماره آخر ماه ژانویه 2022 در گزارشی با عنوان «باز تعریف اینترنت» به تشریح نقاط قوت و ضعف نسل سوم اینترنت می‌پردازد، ساختار سرمایه‌گذاری این فناوری را بررسی می‌کند و جنبه‌هایی از زندگی را که با گسترش این فناوری دستخوش تغییر می‌شود، موشکافی می‌کند.[5]

تاریخچه وِب

اینترنت در نسل اول و دوم

بحث بین طرفداران تمرکز و تمرکززدایی اینترنت، قدمتی به‌اندازه تاریخ کامپیوتر و شبکه دارد. اولین نسل از شبکه اینترنت، موسوم به web1، که با اختراع کامپیوترهای شخصی در سال 1980 و کنارزدن پردازنده مرکزی شروع شد، جرقه­ای در مسیر غیرمتمرکز شدن بود که قدرت افراد را در استفاده از رایانه و اینترنت افزایش داد. سپس از سال 2005 و با معرفی نرم‌افزارهای اختصاصی مایکروسافت، به تدریج تمرکز قدرت و اطلاعات به سمت شرکت‌هایِ بزرگِ ارائه‌دهندهِ بستر دیجیتال سوق داده شد. فراگیر شدن تلفن‌های هوشمند، گسترش سیستم‌های عامل مانند اندروید و IOS و توسعه فضای ابری پایگاه داده کامپیوترها، باعث کم‌رنگ شدن تمرکزدایی در فضای دیجیتال شد. این دوره از تاریخ تکنولوژی به سلطه نسل دوم وب، web2 معروف است.

رونمایی از نسل سوم اینترنت

کریس نیکسون، از سرمایه‌گذاران  web3 و شرکت a16z توضیح می‌دهد که اولین ایده غیرمتمرکز بودن اینترنت در سال 1990 و با پیدایش صفحات اینترنتی شکل گرفت که فقط قوانین و استاندارهای از پیش تنظیم‌شده بر آن‌ها نظارت داشتند. اما با شروع به کار غول‌های فناوری همچون آلفابِت و مایکروسافت، که قابلیت دسترسی به حجم زیادی از اطلاعات مشتریان را پیدا کردند، عملا مفهوم تمرکزدایی به فراموشی سپرده شد. نیکسون توضیح می‌دهد که نسل سوم دنیای شبکه امکان «غیرمتمرکزبودن نسل اول و قابلیت‌های پیشرفته نسل دوم» را توأمان عرضه می‌کند.

بلاک‌چین، چراغ راه آینده

زیربنای نسل سوم وب، بر پایه تکنولوژی بلاک‌چین بنا شده است. این تکنولوژی که قابلیت خود را ابتدا در ارزهای دیجیتال همچون بیت‌کوین و اتریوم نشان داده، حالا زمان آن رسیده تا قدمی فراتر گذاشته و در سرویس‌های غیرمالی نیز مورد استفاده قرار گیرد. با نگاهی به تشکیلات هلدینگ‌های سرمایه‌گذار در web3 و زیرمجموعه‌های آن‌ها، آینده این رویا برایمان روشن‌تر خواهد شد. هلدینگ a16z، که در سبد دارایی خود بیش‌از 60 شرکت وجود دارد، قابلیت پیشتیبانی بسیاری از پیش‌نیازهای توسعه شبکه وب را داراست؛ شرکت میکس‌نت[6] که امکان ارسال پیام در سیستم غیرمتمرکز را ارائه می‌کند، دَپر[7] که امکان عرضه بسیاری از صحنه‌های خاص ورزشی را برای باشگاه‌ها فراهم می‌کند و ساوند[8] که توانایی پخش موسیقی و درآمد بدون واسطه را برای خوانندگان ایجاد می‌کند، تنها بخشی از زیرساخت‌های لازم برای توسعه web3 را فراهم می‌کنند.

شناخت بیشتر، نیاز کاربران

مخالفان web3، همچون جک دورسی[9]، بنیان‌گذار توییتر و اسکوئر[10]، به شدت نسبت به آینده‌ی غیرمتمرکزِ اینترنت ابراز نگرانی کرده‌اند. شاید ابتدایی‌ترین ریشه مخالفت، برهم‌خوردن موازنه قدرت به نفع کاربران و شرکت‌های جدید در مقابل یکه‌‌تازان نسل‌های قبل شبکه وب، همچون مِتا، گوگول و مایکروسافت باشد. این گروه از شرکت‌ها، به دلیل تسلط بر داده و انتخاب‌های فردی، قابلیت قفل‌کردن مشتری برای استفاده از خدمات آن‌ها را دارند. در صورت تمرکززدایی از اینترنت، بخشی از درآمد و قدرت این شرکت‌ها از بین خواهد رفت؛ چراکه، در نسخه آینده اینترنت، کاربران سهم بیشتری در درآمد حاصل از مشارکت و کنترل بر فعالیت‌های وب که به آن تعلق دارند، خواهند داشت.

تجربه شکست‌خورده نرم‌افزارهایی چون ماستودن[11] و دیاسپارا[12] به صورت قطعی و بدون واسطه، نشان می‌دهد که بنیان‌گذاران web3 شناخت کافی از نیازهای کاربران ندارند و مشخص نیست فعالین حوزه تکنولوژی و اینترنت از غیرمتمرکز شدن فضا چه میزان استقبال خواهند کرد. چالش دیگر، پیچیدگی کار کردن در فضای بلاک‌چین برای گروه افراد مسن و کم‌سواد است که ممکن است باعث از دست رفتن همراهی بخش بزرگی از جامعه شود.

نیاز به تنظیم‌گری

مارلین اسپایک[13]، مالک پیام‌رسان سیگنال[14]و یکی از افراد شناخته شده در دنیای دیجیتال، این روزها با عرضه نشانه‌ی غیرقابل معاوضه[15](NFT) خود در سایت اُپن‌سی[16] خبرساز شده است. اسپایک یک تصویر دیجیتالی را به صورت NFT درآورده و به قیمت 400 هزاردلار به فروش رساند. خریدار پس از مشاهده تصویر مذکور در کامپیوتر شخصی خود، متوجه مشکل شد؛ نه تنها خبری از تصویر نمایش داده شده در سایت مزایده آپن‌سی نیست، بلکه تصویر دیجیتال به یک شکلک توهین‌آمیز تبدیل شده است. واکنش سایت اُپن‌سی به این اتفاق، حذف نشانه بارگزاری شده توسط اسپایک بود. اسپایک این کار را نه به هدف درآمدزایی، بلکه برای به رخ کشیدن ضعف سیستماتیک در غیرمتمرکزبودن[17] و غیرقابل معاوضه بودن انجام داد. چراکه، تغییر پیدا کردن تصویر دیجیتال، غیرقابل معاوضه بودن و حذف شدن توسط سایت منتشر کننده، غیرمتمرکز بودن این سیستم را زیر سوال بُرد.

به لحاظ تاریخی، ابتدا نوآوری ظهور می‌کند و بعد، قوانین مکمل و نظارتی روی آن وضع می‌شود. به‌طورکلی، یکی از ویژگی‌های ساختار غیرمتمرکز، تغییرناپذیر بودن آن است. اسپایک با عرضه‌ نشانه‌ی غیرقابل‌معاوضه خود این ویژگی ساختار NFT را که پایه اینترنت غیرمتمرکز است، زیر سوال‌ برد. سیستم متمرکز، این قابلیت را دارد که در هر زمان توسط توسعه‌دهندگان خود، تغییر و تحول پیدا کند، برعکس، سیستم غیرمتمرکز، به دلیل تغییرناپذیر بودن، عملا در زمان قفل می‌شود و ثابت می‌ماند. در نتیجه، ممکن است web3 بعد از رونمایی نیاز به تغییرات اساسی و قانون‌گذاری داشته باشد که با ذات این فناوری در تعارض است.

بازتعریف تمرکز در اینترنت

آلبرت ونگر، یکی از سهام‌داران a16z، تمرکزدایی را در حقیقت «بازتوزیع قدرت متمرکز» تعریف می‌کند. ایده پشت این بازتعریف چیست؟ ابرکامپیوترها و استخراج‌کننده‌هایی[18]که قدرت کنترل و ادامه این تکنولوژی را فراهم می‌کنند، به صورت عمده در اختیار افرادی است که خود جزء حامیان و سرمایه‌گذاران web3 به‌شمار می‌روند. طبق گزارش اکونومیست، در فضای رمزارز و مالکیت هلدینگ‌ها و توسعه‌دهندگان این فناوری، تمرکز نسبی وجود دارد و بین 30 تا 40 درصد صنعت در اختیار افراد خاصی است. در نتیجه، هدف web3 بازتوزیع تمرکز فعلی در بین غول‌های تکنولوژی همچون مِتا و گوگل به سمت شرکت‌های دیگر سیلکون‌ولی است.

کلام آخر، پیچیدگی فضای اینترنت

تحقق رویای web3 می‌تواند تحول اساسی در دنیای تکنولوژی و بلاک‌چین ایجاد کند؛ اما این ذهنیت که جانشین نسل دوم اینترنت شود و باعث کنار زدن غول فعلی تکنولوژی شود، به دور از واقعیت به نظر می­رسد. توصیف اکونومیست چنین است که «آینده به ترکیبی از web2 و web3 تعلق دارد.» برای مفاهیمی همچون NFT، متاورس، بازی‌های رایانه‌ای و نوآوری‌های بانکداری و اقتصادی، web2 چندان مناسب نیست و نسل سوم اینترنت به نظر مزیّت بیشتری دارد.[19]

سرعت تغیرات در دنیای تکنولوژی به قدری بالاست، که پیش‌بینی فرهنگ زندگی مجازی در آینده تقریبا ناممکن است؛ در سال 2005 همزمان با تولد web2، کمتر کسی می‌توانست از وضعیت فعلی اینترنت و تأثیر فضای مجازی پیش‌بینی و شهود ارائه دهد. به همین ترتیب، با توجه به سرعت تغییرپذیری دنیای دیجیتال، فقط زمان می‌تواند موفقیت و آینده پروژه web3 را نشان دهد که آیا این فناوری گوی رقابت را از همتایان فعلی خود خواهد ربود یا خیر.