کلمات کلیدی: فین‌‌تک، فناوریهای مالی، خدمات مالی و بانکی، بانک‌داری سنتی، فرصت‌‌ها و محدودیت‌‌های فین‌‌تک
تهیه و تنظیم: حمداله شکرالهی
مقدمه
اصطلاح فین‌‌تک به طور گسترده در رابطه با فناوری‌‌هایی که در صنعت مالی و خدمات بانکی گسترش یافته‌‌اند به کار برده میشود. دسترسی سریع به اینترنت و در نتیجه آن توسعه تکنولوژی موبایل و خدمات آن، افزایش تولید داده و دسترسی به داده‌‌های بزرگ، افزایش خدمات رایانش ابری، توسعه الگوریتم‌‌های تصمیم‌‌گیری مانند یادگیری ماشین و هوش مصنوعی و همچنین توسعه امنیت سایبری همگی تحولاتی هستند که منجر به توسعه فین‌‌تک در ارائه خدمات مالی و بانکی شده است. توسعه هر تکنولوژی با وجود داشتن خدمات بسیار زیاد می‌‌تواند ریسک‌‌های زیادی را نیز برای استفاده‌‌کنندگان داشته باشد.
نوآوری در خدمات مالی یا فین‌‌تک نیز به عنوان یک تکنولوژی در صنعت مالی و خدمات بانکی دسترسی سریعتر به داده‌‌ها و اطلاعات، انجام خدمات مالی و بانکی با سرعت بیشتر و هزینه کمتر و بهبود کسب و کارهای حوزه مالی و بانکی را برای مشتریان به ارمغان می‌‌آورد. اما در کنار آن، استفاده‌‌کنندگان از این تکنولوژی ممکن است با ریسک‌‌های زیادی روبرو شوند. تدوین قوانین و دستورالعمل‌‌هایی که بتواند ریسک‌‌های احتمالی خدمات فین‌‌تک را کاهش دهد، یکی از دغدغه‌‌هایی است که همواره سیاستگذاران با آن روبرو هستند. اهمیت این موضوع سبب شده است تا در این گزارش به بررسی مقاله‌‌ای با عنوان " مروری بر فناوری مالی و برخی سیاست‌‌های اتخاذی" پرداخته شود.
دسترسی به اینترنت و توسعه تکنولوژی موبایل و خدمات آن
شرکت‌‌های ارائه دهنده خدمات اینرنتی، مانند استارت‌‌آپ‌‌های حوزه فین‌‌تک، با ورود به بازار می‌‌توانند سهم زیادی از بازار را تصاحب کرده و به سرعت رشد کنند. توسعه و گسترش این شرکت‌‌ها از جنبه‌‌های گوناگونی می‌‌تواند نگرانی ایجاد کند. گسترش تامین مالی از طریق کانال‌‌های دیجیتالی یکی از نگرانی‌‌هایی است که موجب رانده‌‌شدن یا از بین رفتن تمرکز در صنعت میشود. انتشار اطلاعات مشتریان از دیگر جنبه‌‌هایی است که نگرانی‌‌ها را تشدید می‌‌کند. در شرکت‌‌های سنتی، انتشار اطلاعات به صورت اختیاری یا اجباری با فرمت‌‌های کاغذی انجام می‌‌گرفت. در حالی‌‌که با ظهور اینترنت، اطلاعات مشتریان به صورت اینترنتی منتشر و در اختیار کاربران قرار می‌‌گیرد.
راهکارهای زیادی توسط نهادهای حاکمیتی و سیاستگذاران در راستای حفاظت از انتشار داده‌‌های شرکت‌‌ها و اطلاعات مشتریان پیشنهاد شده است. یکی از راهکارهای موثر در این زمینه، تدوین دستورالعملی است که بر اساس آن شرکت‌‌ها داده‌‌های خود را بر اساس منطقه جغرافیایی، به عنوان مثال بر اساس ایالت یا کشور وبا در نظر گرفتن قوانین آن محدوده جغرافیایی انتشار دهند.
داده‌‌های بزرگامروزه شرکت‌‌ها در هر جای دنیا فارغ از نوع، اندازه و موقعیت مکانی می‌‌توانند به راحتی داده‌‌ها را جمع‌‌آوری، پردازش و با هزینه بسیار کم ذخیره و نگهداری کنند. با کمک داده‌‌های بزرگ فرآیند ارائه خدمات مالی مانند تسهیلات بانکی را با سرعت و دقت بالاتری انجام میشود. اما ملاحظه مهمی که وجود دارد این است که واقعا کدام داده را باید جمع‌‌آوری کرد و آیا استفاده مفیدی از داده‌‌های جمع‌‌آوری شده صورت می‌‌گیرد یا خیر. از طرف دیگر، دسترسی سریع و راحت به این داده‌‌ها می‌‌تواند ریسک ناشی از انتشار اطلاعات مشتریان را به همراه داشته باشد. بنابراین حفاظت از داده‌‌ها و جلوگیری از حملات سایبری از موضوعاتی است که در این زمینه مورد بحث است.
امنیتی شدن داده‌‌ها توسط مقامات دولتی راهکاری است که برخی از متخصصان این حوزه پیشنهاد می‌‌دهند. از طرف دیگر، برخی به منعطف بودن داده‌‌ها و اطلاعات شرکت‌‌ها و مشتریان اشاره می‌‌کنند که برای هر کدام از این دو دیدگاه نقدهایی وجود دارد. به عنوان مثال، برخی معتقدند امنیتی شدن داده‌‌ها منجر به کاهش خلاقیت و نوآوری شده و از توسعه و گسترش شرکت‌‌ها در حوزه‌‌های مختلف جلوگیری می‌‌کند. بنابراین، تدوین دستورالعمل و مقرراتی که از تمام جنبه‌‌ها موجب حفاظت از اطلاعات شرکت‌‌ها شده و فارغ از محدوده جغرافیایی بتواند توسعه و گسترش شرکت‌‌ها را منجر شود، مورد بحث و مناقشه است و هنوز چالش‌‌های زیادی در این مسیر وجود دارد.
هوش مصنوعی
به طور تاریخی، جمع‌‌آوری داده‌‌ها، پردازش، تحلیل، ارزیابی و تصمیم‌‌گیری در مورد نتایج آنها به صورت دستی و بدون کمک کامپیوتر انجام میشده است. به عنوان مثال، انتخاب درست مشتریِ متقاضی تسهیلات بانکی توسط بانک یا اطمینان از خرید سهام یک شرکت که سودآوری قابل قبولی را در پی داشته باشد، از جمله کارهایی هستند که به طور سنتی توسط انسان انجام میشده است با ظهور اینترنت و سپس توسعه هوش مصنوعی، وظایفی از این قبیل به کامپیوتر‌‌ها سپرده شد که از نتایج آن می‌‌توان به مزایایی همچون ارزیابی سریع داده‌‌ها، پیش‌‌بینی مشتری مناسب و تخصیص مناسب سرمایه اشاره نمود. علاوه بر این، تکنولوژی هوش مصنوعی با حذف برخی ناکارایی‌‌ها، مزایایی مانند کاهش هزینه، افزایش دسترسی مشتریان و شرکت‌‌ها به خدمات مالی را همراه داشته است.
علاوه بر مزایای ذکر شده، ظهور اینترنت ریسک‌‌ها و نگرانی‌‌هایی نیز دارد. به عنوان مثال، عملکرد ناکارا در بازارهای پرنوسان و تبعیض در انتخاب مشتری بر اساس تحلیل داده‌‌های تاریخی از جمله ریسک‌‌هایی هستند که فناوری هوش مصنوعی می‌‌تواند به همراه داشته باشد. به طور جزئی‌تر، در ارائه تسهیلات بانکی به افراد با رنگ پوست یا درآمد متفاوت، ممکن است بر پایه مشاهدات کلی و تاریخی به افرادی وام تعلق بگیرد که مجبور به پرداخت وام با بهره بالا باشند و بدین ترتیب بین آنها تبعیض صورت بگیرد. لذا سیاستگذاران و قانون‌‌گذاران به دنبال راه‌‌حلی هستند که بتوان چهارچوب و دستورالعمل استانداردی بر اساس نحوه توسعه، آزمون و نظارت بر هوش مصنوعی تهیه و اجراء نمود.
امنیت دادهامنیت سایبری یکی از چالشهایی است که بیشتر بنگاه‌‌های مالی با آن روبرو هستند. به عنوان مثال، بانک‌‌ها علاوه بر چالش حفاظت از اوراق فیزیکی مشتریان (مانند اسکناس و وجه نقد)، با چالشهایی در زمینه افشای داده‌‌ها و اطلاعات دیجیتال نیز روبرو هستند. بنابراین طراحی سازوکاری که بتواند بانک‌‌ها را از این دو جنبه حفاظت کند، مسئله‌‌ای بسیار حائز اهمیت است.
تعیین آژانس‌‌های ویژه رسیدگی و نظارت بر ریسک‌‌های احتمالی امنیت داده، دستورالعمل‌‌ها و مقررات ویژه ایالتی مانند قانون وال استریت در مورد بانک‌‌ها و دستورالعمل‌‌های لازم‌الاجرا برای بانک‌‌ها در رابطه با گزارش‌دهی مستمر ریسک‌‌های امنیت سایبری، از جمله راهکارهایی هستند که در راستای کاهش ریسک‌‌های امنیت داده توسط بنگاه‌‌های مالی و صاحب‌‌نظران این حوزه پیشنهاد میشود.
پرداختهای الکترونیکیبا دیجیتالی شدن خدمات بانک به ویژه پرداختهای آنلاین، برای کاربران و مشتریان بانک این امکان فراهم شد که نقل و انتقال پول را به صورت آنی و بدون نیاز به حضور فیزیکی انجام دهند. با ظهور گوشی‌‌های هوشمند، این تکنولوژی با سرعت بیشتری بین کاربران رواج پیدا کرد. نمودار 1 میزان پرداخت الکترونیکی در آمریکا را در سه سال متفاوت یعنی سال‌‌های 2012، 2015 و 2018 نشان می‌‌دهد. نمودار وضعیت تراکنش الکترونیکی بین بانکی، برداشت از خودپرداز، کارت‌‌های اعتباری و دبیت کارت‌‌ها را نشان می‌‌دهد. بر اساس این نمودار، تراکنش‌‌های دستی مانند برداشت از خودپرداز روندی نزولی داشته و تبادلات الکترونیکی مانند استفاده از کارت‌‌های اعتباری و دبیت کارت‌‌ها رشد چشم‌‌گیری داشته است؛ به طوری که پرداختهای الکترونیکی با دبیت‌‌کارت‌‌ها در طول 6 سال، یعنی از سال 2012 تا سال 2018 53 درصد افزایش یافته است. به طور خلاصه، نمودار 1 بیان می‌‌کند در سال‌‌های اخیر تراکنش‌‌های دیجیتالی به طور چشم‌‌گیری افزایش یافته است.
نمودار 1- پرداختهای الکترونیکی در سال‌‌های 2012ريال 2015 و 2018 در آمریکا (میلیارد دلار)
منبع: The 2019 Federal Reserve Payments Study: Initial Data Release
پرداختهای الکترونیکی مزایایی زیادی برای بانک مانند کاهش هزینه حمل و نقل اسکناس، کاهش هزینه نگهداری و حفاظت از اسکناس و همچنین کاهش هزینه تولید یا چاپ مجدد اسکناس کاغذی و مزایایی برای مشتریان از جمله سرعت بخشیدن به انجام کارها را دارد. در کنار این مزایا، پرداختهای الکترونیکی ریسک‌‌هایی مانند تجمیع اطلاعات شخصی کاربر در یک کارت، امکان اسکن بارکد به وسیله گوشی‌‌های هوشمند که موجب افزایش ریسک افشا شدن اطلاعات کاربران میشود و مواردی از این قبیل برای استفاده کنندگان به همراه دارد.
تامین مالی جمعی فناوری مالی در بازار سرمایه نوع جدیدی از تامین مالی شامل تامین مالی جمعی و عرضه اولیه رمز ارز را خلق کرده است. تامین مالی جمعی با مشارکت طیف وسیعی از سرمایه‌‌گذران فردی از طریق اینترنت صورت می‌‌گیرد. عرضه اولیه رمز ارز نیز نوعی تامین مالی از طریق فروش رمز ارز یا توکن است که اغلب در بستر فناوری بلاک‌‌چین صورت می‌‌گیرد. از مزایای مهم تامین مالی دیجیتالی به روش عرضه اولیه رمز ارز و تامین مالی جمعی این است که ناشران قادر هستند بدون نیاز به واسطه‌‌ای مانند بانک و بدون محدودیت جغرافیایی سرمایه مورد نیاز خود را تامین کنند.
سیاستگذاران نگران این مسئله هستند که چگونه این تکنولوژی با چهارچوب قوانین و دستورالعمل‌‌های سنتی باید مطابقت داده شود و دستورالعمل‌‌های موجود چگونه می‌‌توانند با شیوه‌های نوین تامین مالی در جهت کاهش ریسک مطابقت و وفق داده شود. در واقع سیاستگذاران به دنبال تدوین دستورالعملی شفاف هستند که بدون ایجاد مانعی برای توسعه و نوآوری مالی، منجر به حفاظت از سرمایه‌‌گذاران باشد. تامین مالی سنتی و عرضه سهام در بازار اولیه نیازمند صرف زمان و هزینه‌‌های به مراتب بیشتر از تامین مالی به روش دیجیتالی است. لذا تدوین دستورالعمل جدید برای تامین مالی دیجیتالی مطابق با چهارچوب شیوه سنتی آن چالش‌‌های زیادی دارد که نیازمند مطالعات و صرف زمان زیادی است.
جمع بندی
فینتکها با با خلق فرصت‌های جدید در عرصه خدمات مالی و از طریق توسعه راهکارهایی مانند سرمایه‌‌گذاری جمعی، دریچه‌های جدیدی به روی تامین مالی گشوده‌اندو مسیر سنتی شرکت‌‌ها برای تامین‌‌مالی، مبادلات اوراق و مدیریت سرمایه را به کلی تغییر داده و آن را آسان‌تر و سریعتر کرده‌اند. با این وجود، دیجیتالی شدن خدمات مالی چالشهایی را هم می‌‌تواند در این مسیر برای مشتریان و متقاضیان ایجاد کند که از مهمترین آنها می‌‌توان به انتشار اطلاعات شرکت‌‌ها و مشتریان در هر حوزه‌‌ای اشاره نمود.
ایجاد نهادهای نظاره‌‌گر، ارزیابی، تحلیل و نظارت دوره‌‌ای ریسک‌‌های احتمالی، تدوین دستورالعمل و مقررات با توجه به شرایط جغرافیایی و همچنین نوع فعالیت شرکت‌‌ها همگی مواردی هستند که سیاستگذاران و قانون‌‌گذاران در راستای حفاظت از اطلاعات شرکت‌‌ها و مشتریان در جهت شفافیت، توسعه و گسترش کسب و کارهای حوزه فین‌‌تک در دستور کار دارند.
