روند قیمت نفت و جنگ اوکراین

کلمات کلیدی: بانک جهانی، قیمت نفت، جنگ روسیه و اوکراین، اوپک، اتحادیه اروپا

تهیه و تنظم: رضا احمدزاده 

مقدمه

جنگ اوکراین و روسیه، قیمت بسیاری از کامودیتی‌‌ها را افزایش داده است. برخی از این کامودیتی‌‌ها، کالاهایی هستند که توسط روسیه و اوکراین به سایر کشورها صادر می‌‌شوند. جنگ روسیه با اوکراین، مانع از انتقال کالا از اوکراین به سایر کشورها شده است. در مقابل، تحریم‌‌های کشورهای غربی علیه روسیه، صاردات نفتی و غیرنفتی این کشور را کاهش داده و در صورت تشدید تحریم‌‌ها می‌توان پیش‌‌بینی کرد که این روند ادامه داشته باشد. مهم‌‌ترین کالای صادراتی روسیه، نفت این کشور است و از ابتدای درگیری‌‌ها بین اوکراین و روسیه، ارزش طلای سیاه به بیش از 100 دلار به ازای هر بشکه رسیده است. زیرا بخش قابل توجهی از نفت دنیا توسط روسیه تامین می‌‌شود؛ قبل از جنگ در اوکراین، روسیه روزانه 5 میلیون بشکه نفت و 3 میلیون بشکه محصولات پتروشیمی صادر می‌‌کرد. بر اساس تخمین آژانس بین‌‌المللی انرژی، تحریم‌‌های موجود می‌‌تواند صادرات نفت این کشور را از ماه می به بعد، تا 2.5 میلیون بشکه نفت کاهش دهد. گفتنی است که این رقم معادل 3 درصد از عرضه کل نفت دنیا محسوب می‌‌شود. همین امر موجب شده بانک جهانی در گزارش فصلی خود در زمینه کامودیتی، روند قیمت نفت را مورد بررسی قرار دهد.[1] بر اساس این گزارش، در زمینه قیمت‌‌های آتی نفت و روندهای پیشروی این بازار، 4 فاکتور مهم حائز اهمیت خواهد بود: 1) پیدا شدن شرکای جدید تجاری برای روسیه، 2) وضعیت انبارهای استراتژیک دولت‌‌ها و صنایع، 3) ظرفیت سایر کشورها برای افزایش تولید و 4) سطح تقاضای جهانی نفت خام.

1) پیدا شدن شرکای جدید تجاری روسیه

مهم‌‌ترین شریک تجاری روسیه، اتحادیه اروپاست و این قاره، روزانه 2.4 میلیون بشکه نفت از روسیه وارد می‌‌کند. تحریم‌‌های جدید اتحادیه اروپا علیه روسیه، می‌تواند صادرات این کشور را به میزان قابل توجهی کاهش دهد  و به همین دلیل، روسیه باید به دنبال جذب شریک‌‌های تجاری جدیدی برای خود باشد. هند از جمله اولین کشورهایی محسوب می‌‌شود که واردات نفت خود از روسیه را به میزان قابل توجهی افزایش داده است. در صورت تحریم‌‌های بیشتر، خریداران نفت روسیه تغییر گسترده‌‌تری خواهند داشت و روسیه مجبور به یافتن شرکای تجاری جدید و ارائه تخفیف‌‌های بیشتری برای فروش نفت خود خواهد بود. اما اضافه شدن کشورها به صف مشتریان نفت روسیه، علاوه بر خواست آنها، به زیرساخت‌‌های آنها نیز بستگی دارد. به عنوان نمونه، 9 درصد از نفت روسیه در سال 2020 از طریق خط لوله به اروپا صادر شده است و به سختی می‌‌توان برای این حجم از صادرات زمینی، مشتریان جدیدی یافت. در مقابل نیز، یافتن فروشندگان جدید نفت برای کشورهای اروپایی مشکل خواهد بود، زیرا بسیاری از پالایشگاه‌‌ها در این قاره به گونه‌‌ای طراحی شده‌‌اند که از نفت روسیه استفاده کنند و تغییر طراحی‌‌ها نیاز به هزینه و زمان دارد.

2) وضعیت ذخایر نفتی دنیا

کشورهای مختلف در پاسخ به کاهش عرضه نفت روسیه و افزایش قیمت‌‌های آن، به عرضه بخشی از ذخایر نفت خود روی آورده‌اند. اینکه ذخایر کشورها در چه وضعیتی قرار دارند، می‌‌تواند روند کلی قیمت‌های آتی را در کوتاه‌مدت تعیین کند. در 31 مارس دولت ایالات متحده اعلام کرد که از ماه آوریل تا اکتبر 2022، در مجموع 180 میلیون بشکه نفت را روانه بازار کند. علاوه بر آن، اعضای آژانس بین‌‌المللی انرژی نیز توافق کرده‌‌اند که در همین مدت بیش از 60 میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک خود را آزاد کنند. این حجم از برداشت از ذخایر استراتژیک در 6 ماه، به معنای افزایش عرضه روزانه نفت به مقدار 1.3 میلیون بشکه است که تنها 1 درصد از مصرف روزانه در دنیا محسوب می‌‌شود. در مجموع، تمام اعضای دنیا آژانس بین‌‌المللی انرژی، 4 میلیارد بشکه نفت در ذخایر استراتژیک خود دارند که صرفا می‌‌توانند نیاز 90 روز خودشان را تامین کنند.  بنابراین، آزادسازی ذخایر استراتژیک یک راه‌‌حل کوتاه‌ مدت است و نمی‌‌تواند عدم تعادل‌‌های عرضه-تقاضا را در بلندمدت حل کند. لازم به ذکر است که از 4 میلیارد بشکه ذخایر نفت اعضای آژانس بین‌‌المللی انرژی ، 1.5 میلیارد بشکه ذخایر استراتژیک دولت‌‌ها محسوب می‌‌شود و 2.5 میلیارد دیگر در اختیار صنایع مختلف است.

3) پتانسیل کشورهای تولیدکننده نفتبرای افزایش عرضه

استفاده از ظرفیت خالی کشورهای دارنده منابع نفتی نیز راه‌‌حل دیگر کمبود عرضه نفت در بازار است. اکثر ظرفیت‌‌های خالی تولیدات نفتی در اختیار کشورهای عضو اوپک است. در همین زمینه، عربستان به راحتی می‌تواند تولیدات خود را تا 2 میلیون بشکه در روز افزایش دهد و امارت متحده عربی و عراق، به ترتیب 1.1 میلیون بشکه و 0.6 میلیون بشکه، توان افزایش تولید روزانه را دارند؛ اما اعضای اوپک، تا به امروز، تمایلی برای افزایش عرضه نفت نشان نداده‌‌اند. علاوه بر اینها، کشورهای دیگری نیز توان ورود به بازار نفت و افزایش عرضه را دارند. ایران و ونزوئلا دو کشوری هستند که در صورت لغو تحریم‌‌های نفتی، می‌‌توانند بخشی از عدم تعادل‌‌های عرضه-تقاضا را جبران کنند. ایران در صورت لغو تحریم‌‌ها می‌‌تواند در عرض 6 ماه 1 میلیون بشکه به صادرات خود بیفزاید. ونزوئلا برای ورود جدی به بازار نفت، نیازمند سرمایه‌‌گذاری‌‌های جدیدی در این حوزه است و زمان بیشتری برای افزایش تولید و صادرات نفت نیاز دارد. تولیدات نفت شیل نیز به سختی می‌تواند تا پایان سال جاری از 1.4 میلیون بشکه در روز فراتر رود. افزایش تولیدات نفتی سایر کشورها از جمله کانادا و برزیل نیز علاوه بر سرمایه‌‌گذاری‌‌های جدید، به زمان نسبتا زیادی نیاز دارد. همه این موارد در کنار عدم تمایل کشورهای عربستان و امارات برای افزایش تولید، نشان از آن دارد که ظرفیت‌‌های موجود برای افزایش عرضه در کوتاه‌مدت با چالش‌‌های جدی روبروست.

4) سطح تقاضا

افزایش قیمت‌‌ها خانوارها و بنگاه‌‌ها را به سمت صرفه جویی و کاهش مصرف نفت سوق خواهد داد. با این وجود، در کوتاه‌مدت، تقاضای نفت و محصولات پتروشیمی مانند بنزین و دیزل، کشش قیمتی کمی دارند؛ به این معنا که خانوارها و بنگاه‌‌ها در کوتاه‌‌مدت نمی‌‌توانند متناسب با افزایش قیمت‌‌ها، تقاضای خود را تعدیل کنند. این امر بدان معناست که تقاضای نفت حتی با این سطح از افزایش قیمت‌‌ها، نمی‌‌تواند به صورت معناداری در کوتاه‌مدت کاهش پیدا کند. درحالی‌که آژانس بین‌‌المللی انرژی، راهکارهای سیاستی را به منظور ترغیب افراد به کاهش مصرف انرژی ارائه کرده، بسیاری از کشورها مجموعه‌‌ای از سیاست‌‌های حمایتی نظیر یارانه‌‌های انرژی و کاهش مالیات را به اجرا گذاشته‌‌اند که می‌‌تواند ضمن افزایش تقاضا، موجب رشد قیمت‌‌ها نیز شود. علاوه بر اینها، رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته نیز بر روی سطح تقاضای نفت در جهان تاثیرگذار خواهد بود. در همین زمینه، سطح تقاضای نفت از سوی چین به عنوان بزرگ‌‌ترین واردکننده، تاثیر بسزایی بر روی قیمت‌‌ این کامودیتی در سال‌‌های آینده خواهد گذاشت.

روندهای آتی قیمت نفت

پیش‌‌بینی می‌‌شود که قیمت نفت خام برنت تا پایان سال 2022، به صورت میانگین، در سطح 100 دلار به ازای هر بشکه باقی بماند. این امر بدان معناست که قیمت نفت خام برنت، 42 درصد نسبت به سال گذشته رشد خواهد داشت و به بیش‌‌ترین قیمت خود از سال 2013 خواهد رسید. با این وجود، در سال 2023، قیمت‌‌ها اندکی کاهش خواهد داشت و به 92 دلار خواهد رسید و همچنان بالاتر از میانگین 60 دلاری قیمت نفت بین سال‌‌های 2016-2021 خواهد ماند. رشد مصرف نفت خام در کشورهای توسعه یافته در کنار کاهش سطح عرضه مهم‌‌ترین دلیل افزایش قیمت نفت خام است. سطح تقاضای نفت خام در سال جاری با رشد 2 درصدی به 99.4 میلیون بشکه در روز می‌‌رسد که اندکی از سطح مصرف سال 2019 کمتر خواهد بود. با این همه، نااطمینانی‌‌های زیادی در زمینه قیمت نفت در آینده وجود دارد. ادامه‌‌دار شدن جنگ، تشدید تنش‌‌های سیاسی و کاهش بیشتر صادرات نفت روسیه می‌‌تواند سطح قیمت‌‌ها را بیش از پیش افزایش دهد. در مقابل، تشدید وضعیت کرونا و قرنطینه عمومی در چین و کاهش رشد اقتصادی در دنیا می‌تواند سطح قیمت نفت در جهان را کمتر از سطح پیش‌بینی شده قرار دهد.