کانال‌‌های اثرگذاری جنگ اوکراین بر بازار کامودیتی‌‌ها

کلمات کلیدی: بانک جهانی، بازار کامودیتی، جنگ روسیه و اوکراین، تجارت بین‌المللی، تحریم

تهیه و تنظیم: رضا احمدزاده

مقدمه

دو کشور اوکراین و روسیه از بزرگ‌‌ترین صادرکنندگان انرژی و محصولات کشاورزی در دنیا هستند و آغاز جنگ بین این دو کشور، امنیت غذایی و امنیت انرژی را در بسیاری از کشورها به خطر انداخته است. این امر در کنار محدودیت‌‌های کرونایی در چین، مشکلات زنجیره تامین جهانی را افزایش داده است. در همین حال، افزایش تقاضای جهانی به دلیل اتمام همه‌گیری کرونا، محدودیت‌‌های عرضه اقتصاد را بیش از گذشته نمایان کرده است. همه این‌‌ها موجب شده قیمت کامودیتی‌‌ها، دچار نوسانات بزرگی شود؛ به‌طوری که قیمت مواد غذایی به بیشترین مقدار خود از سال 2008-2007 رسیده و قیمت گاز طبیعی، نیکل و ذغال سنگ رکورد تازه‌‌ای را ثبت کرده است. افزایش قیمت کامودیتی‌‌ها‌‌ ضمن افزایش سطح عمومی قیمت‌‌ها، عرضه صنایع متنوعی شامل غذا، پتروشیمی، ساخت‌وساز و حمل‌ونقل را مختل کرده است. در این گزارش، به بررسی کانال‌‌های تأثیرگذاری جنگ روسیه و اوکراین بر قیمت کامودیتی‌‌ها (شامل مواد غذایی و انرژی) و اثرات بلندمدت و کوتاه‌مدت آن می‌پردازیم. به طور کلی، این جنگ، دو کانال تاثیرگذار بر قیمت‌‌های کامودیتی را فعال کرده است که شامل اثرات فیزیکی جنگ و اثر تحریم‌‌های غرب خواهد بود. گزارش حاضر برگفته از مطالعه‌ای از بانک جهانی است که اثرات جنگ اوکراین بر بازار کامودیتی‌ها را بررسی کرده است. [1]

اثرات فیزیکی جنگ

منظور از اثرات فیزیکی، تاثیر جنگ بر کاهش ظرفیت اقتصادی اوکراین و توان صادراتی این کشور است. این جنگ به‌صورت جدی، مانع صادرات کالا از اوکراین به سایر کشورها شده است. بخش عمده گندم صادراتی اوکراین از طریق بنادر دریایی به کشورهای هدف منتقل می‌‌شدند و از ابتدای جنگ تا کنون، این بنادر از دسترس خارج شده‌‌اند. این در حالی است که اوکراین به‌تنهایی 10 درصد از کل گندم صادراتی دنیا را تامین می‌‌کند و عدم صادرات این کالای حیاتی، بسیاری از کشورهای خاورمیانه از جمله لیبی، مصر و لبنان را با مشکل روبرو می‌‌کند. بااین‌حال، بخشی از گندم تولیدی اوکراین از طریق جاده‌‌ها و مسیرهای ریلی به لهستان، مجارستان، رومانی و اسلواکی منتقل می‌‌شود و این نوع از صادرات همچنان به شکل محدودی ادامه پیدا کرده است. اما در این زمینه نیز مشکلاتی وجود دارد. ظرفیت تجهیزات مربوط به حمل‌ونقل زمینی محدود است؛ به‌خصوص در حین جنگ که عملا زیرساخت‌‌ها مدام تخریب می‌‌شوند و همواره نگرانی‌‌های امنیتی در این زمینه وجود دارد. در همین حین، جنگ اوکراین و روسیه موجب شده بسیاری از شرکت‌‌های بیمه‌‌ای، نرخ‌‌های بالاتری را برای بیمه کشتی‌‌ها در دریای سیاه اعلام کنند که این امر نیز هزینه واردات را برای بسیاری از کامودیتی‌‌ها افزایش داده است. علاوه بر این، انتظار می‌‌رود این جنگ تولیدات کشاورزی در اوکراین را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد. معمولا کشاورزان اوکراینی از ماه آوریل تا می( فروردین تا اردیبهشت)، اقدام به کاشتن گل‌‌های آفتاب‌گردان و جو می‌‌کنند و کمبود نیروی کار و نهاده‌‌ها (شامل کودهای شیمیایی و سوخت‌‌های فسیلی) در کنار تخریب تاسیسات کشاورزی و نگرانی‌‌های امنیتی، تولیدات کشاورزی اوکراین در سال جاری را بین 25 تا 50 درصد کاهش خواهد داد. پس به‌طورکلی جنگ به خودی خود، هم مانع صادرات محصولات کشاورزی اوکراین می‌‌شود و هم تولیدات کشاورزی این کشور را کاهش خواهد داد.

اثرات تحریم‌‌ها

بعد از حمله روسیه به اوکراین، مجموعه‌‌ای از تحریم‌‌های اقتصادی علیه روسیه اعمال شد. اگرچه مرحله اول تحریم‌‌ها شامل تحریم انرژی نبوده است؛ اما برخی از کشورها برنامه‌‌‌یی برای کاهش سطح اتکای خود به انرژی روسیه را اعلام کرده‌‌اند. اتحادیه اروپا واردات ذغال سنگ از روسیه را از آگوست 2022 ممنوع کرده و اعلام کرده که تا پایان سال 2022، دو سوم از واردات گاز از روسیه را کاهش خواهد داد. همچنین اتحادیه اروپا قصد دارد که تا پایان سال 2027، واردات سوخت‌‌های فسیلی از روسیه را به صفر برساند. علاوه بر اینها، بریتانیا نیز اعلام کرده که تا پایان سال 2022، واردات نفت از روسیه را متوقف خواهد کرد. تحریم‌‌های انرژی روسیه می‌‌تواند در بلندمدت صنعت نفت و گاز این کشور را با مشکل مواجه کند. بسیاری از شرکت‌‌های نفتی اعلام کرده‌‌اند که قصد خارج‌ شدن از روسیه را دارند و ناتوانی این کشور برای واردات قطعات لازم برای چاه‌‌ها و لوله‌‌های نفتی، تولیدات این کشور را برای کوتاه‌مدت کاهش خواهد داد. البته تاثیرگذاری تحریم‌‌ها بر صنعت انرژی روسیه در سطح کوتاه‌مدت باقی نخواهد ماند و کاهش سرمایه‌‌گذاری‌‌های خارجی و داخلی، منابع مالی کمتر دولت و دسترسی محدودتر به تکنولوژی‌‌های روز دنیا، احتمالا تولیدات نفت و گاز را در بلندمدت نیز تحت تاثیر منفی قرار خواهد داد. در زمینه فلزات نیز، تصمیم استرالیا برای متوقف کردن صادرات آلومینا به روسیه، تولید آلومینیوم در این کشور را کاهش خواهد داد. همچنین روسیه از بزرگ‌‌ترین تولیدکنندگان نیکل در دنیا محسوب شده و 6 درصد از نیاز جهانی را تامین می‌‌کند. بر این اساس، ممنوعیت‌‌های تحریم‌ها می‌تواند دنیا را با کمبود این فلز گران‌بها مواجه کند.

نتیجه‌‌گیری

حمله روسیه به اوکراین از دو طریق بر اقتصاد جهانی و زنجیره تامین در دنیا تاثیرگذار خواهد بود. آغاز جنگ، بسیاری از بنادر اوکراین را از دسترس خارج کرده که این امر صادرات کامودیتی‌‌های کشاورزی از جمله گندم و دانه‌‌های روغنی را کاهش خواهد داد. همچنین جنگ، تولیدات کشاورزی در اوکراین را می‌تواند تا 50 درصد کاهش دهد و این امر تاثیری جهانی بر زنجیره تامین خواهد داشت. در مقابل، تحریم‌‌های روسیه می‌‌تواند صنعت انرژی در این کشور را تحت تاثیر قرار دهد. بیرون رفتن شرکت‌های نفتی از روسیه، کاهش انتقال تکنولوژی به روسیه و افت سرمایه‌‌گذاری‌‌های خارجی و داخلی، روند بلندمدت تولیدات نفت و گاز را در این کشور کاهش خواهد داد. این امر در کنار کاهش تجارت روسیه به دلیل تحریم‌ها و افزایش هزینه بیمه کشتیرانی روسیه به دلیل افزایش ریسک این کشور، کانال تاثیرگذار تحریم‌های روسیه بر اقتصاد جهانی هستند.