آیا جریان اصلی اقتصاد به سمت اجماع بین اقتصاددانان است؟

یکی از کنایه‌های معروف برنارد شاو، نمایش‌نامه نویس شهیر انگلیسی، درباره اقتصاد چنین است که «اگر از 6 اقتصاددان درباره یک موضوع اقتصادی سوال کنید، 7 نظر مختلف بیرون می‌آید.» اختلاف نظر درباره گزاره‌های اقتصادی در بین پژوهشگران این حوزه، قدمتی به تاریخ علم اقتصاد دارد؛ ضرورت دخالت دولت، اعمال قانون حداقل دستمزد و اعمال مالیات بر سرمایه، تنها تعداد اندکی از موضوعاتی‌ست که اقتصاددانان به توافق جامع پیرامون آن نرسیده‌اند. اما مطالعات جدید نشان می‌دهد که همگرایی پیرامون موضوعات اقتصادی، نسبت به دهه‌های گذشته بیشتر شده است.

30

خرداد

کلمات کلیدی: اکونومیست، اقتصاددانان، اجماع‌نظر، نابرابری، هزینه دولت

تهیه‌ و تنظیم: محمدهادی ناظمی

مقدمه

جیمز کِرل[1]، اقتصاددان انگلیسی، در سال 1976، جامعه علمی را با این پرسش روبه‌رو کرد که «آیا در اقتصاد اجماع وجود دارد؟[2]» کرل در آن مقاله نظر 460 اقتصاددان انجمن آمریکا[3] را راجع‌به 22 گزاره اقتصادی، مورد سوال قرار داد. در آن زمان، اقتصاددانان تنها بر سر اثر مثبت شناوری ارز و کاهش تعرفه‌های صادراتی اجماع نظر داشتند و در ارتباط با تئوری‌هایی مانند ریشه پولی تورم، ارتباط بیکاری و تورم و تراز بودجه در دوره‌های تجاری اتفاق‌نظر وجود نداشته است.

در چهار دهه اخیر مطالعه بر روی این سوال همچنان ادامه داشته است و در هر دهه این نظر سنجی با به‌روز رسانی در گزاره‌ها و ترکیب اقتصاددانان انجام می‌شود. همه‌گیری کرونا باعث شد تا این پژوهش در سال 2021، به صورت آنلاین و با حضور تعداد بیشتری از اقتصاددانان نسبت به دوره‌های قبل انجام شود. اکونومیست در شماره اخیر خود بر اساس مقاله استیونسون[4] و پرز[5] به بررسی روند اشتراکِ نظرِ جامعه اقتصادی پیرامون مفاهیم اقتصادی پرداخته است.[6]

حرکت به سمت یکپارچگی

شاید اصلی‌ترین دلیل عدم توافق در اقتصاد را بتوان آموزه‌های متفاوت در دو جریان اصلی اقتصاد، کینزین و نئولیبرال، دانست. اما نتایج مطالعات اخیر نشان می‌دهد که اختلاف نظر پیرامون موضوعات مختلف اقتصادی با گذشت زمان در بین اقتصاددانان با هر جریان فکری کمتر شده است؛ مقاله کرل در سال 1976 نشان می‌دهد که اقتصاددانان بر یک‌سوم از گزاره‌های مورد مطالعه توافق اکید داشته‌اند، درحالی‌که همین آمار برای 3 دوره گذشته به ترتیب، 14، 11 و 9 درصد همگرایی را گزارش می‌کند.

نمودار1: سیر تحولی نظرات اقتصاددانان

توضیحات: درصدی از گزاره‌هایی که اقتصاددانان به طور اکید بر آن‌ها، یکسانی نظر دارند. این گزاره‌ها در بین سال‌های 2020-1990 هر ده سال از اقتصاددانان مورد سوال قرار گرفته است.

منبع: مقاله کِرِل 2021 با عنوان «confusion of economists»

بر اساس نظرسنجی اخیر، اعتقاد اقتصاددانان نسبت‌به توزیع ناعادلانه درآمد در آمریکا به عنوان یک چالش‌ مهم اجتماعی، نزدیک‌تر شده‌است. در سال 2000، 68 درصد اقتصاددانان موافق توزیع برابرتر درآمد در آمریکا بودند درحالی‌که این شاخص در نظرسنجی 2021 به 86 درصد رسیده است. بیشترین درصد موافقت بین گزاره‌ها، به اثر مثبت مهاجران بر رشد اقتصادی و اعمال مالیات بر استفاده از سوخت‌های فسیلی اختصاص داشته است؛ بر اساس مقاله کرل 2021، بیش‌از سه‌چهارم شرکت‌کنندگان، نسبت به آینده بازار کار آمریکا و نقش مهاجران و ریسک‌های محیط‌زیست، ابراز نگرانی کرده‌اند.

در سال 2000، 68 درصد اقتصاددانان موافق توزیع برابرتر درآمد در آمریکا بودند درحالی‌که این شاخص در نظرسنجی 2021 به 86 درصد رسیده است.

با وجود افزایش درصد توافق بر موضوعات اقتصادی، همچنان سوالاتی وجود دارد که اجماع اکید بر سر آن وجود ندارد. موضوعاتی مانند تاثیر قانون حداقل دستمزد، اولویت‌دهی بانک‌های مرکزی به ثبات تورم و اثر حاشیه‌ای مالیات بر اشتغال و ساعت‌کار، همچنان محل بحث است. نقش دولت نیز از جمله موضوعات مورد بحث تاریخ اقتصاد است؛ در دهه 90، نزدیک به نیمی از اقتصاددانان موافق کاهش مخارج دولت در بخش عمومی بودند، درحالی‌که این شاخص در سال 2021 به نصف رسیده است و بیشتر اقتصاددانان موافق دخالت دولت در خصوص شکست‌های بازار هستند. تجربه بحران مالی 2008 و سیاست‌های حمایتی دوره‌ی قرنطینه و همه‌گیری نیز در تمایل به پرزنگ شدن نقش دولت در اقتصاد بی‌تأثیر نبوده‌است.

نمودار2: نظرات در 4 گزاره اصلی

توضیحات: نظرات اقتصاددانان را درباره گزاره‌های 1-ضد انحصار، 2-نابرابری، 3-سیاست بانک مرکزی و 4- مدیریت بودجه و سیاست فعال مالی را طی 3 دوره از سال 2000 مورد ارزیابی و مقایسه قرار داده و درصدی که موافق اعمال چنین سیاست‌هایی بودند، بیان شده است.

منبع: مقاله کِرِل 2021 با عنوان «confusion of economists»

کلام آخر، اتفاق‌نظر بین اقتصاددانان بیشتر شده است!

سخن نهایی مقاله، افزایش همگرایی و هم‌نظری در بین اقتصاددانان نسبت به دهه‌های گذشته است؛ به نوعی اکثرا موافق افزایش برابری، ساختار مالیاتی کاراتر و افزایش رقابت‌پذیری و رفع انحصار در اقتصاد هستند. نویسندگان مقاله چنین بهبودی در اجماع بین اقتصاددانان را در مرحله اول، به ارتقای بینش اقتصاددانان تحت تأثیر مطالعات جدید و در مرحله بعد، به غنای بیشتر ادبیات موضوعات اقتصادی بر اثر رشد کمی و کیفی پژوهش‌ها، نسبت می‌دهند. به‌نظر می‌رسد ارتقاء دانش اقتصادسنجی، توسعه روش‌های آماری و دسترسی بیشتر به داده‌ها، اقتصاددانان را در رسیدن به پاسخ روشن و آزمون کردن فرضیه‌ها کمک بسیاری کرده‌ و همین موضوع زمینه اتفاق نظر بر سر موضوعات بیشتری را فراهم کرده باشد. در ادامه جدول خلاصه‌ای از گزاره‌های مطرح شده در نظرسنجی‌های بین سال‌های 1990-2021 ارائه می‌شود.

خلاصه‌ای از گزاره‌های مطرح شده در نظرسنجی‌های بین سال‌های 1990-2021